Is covid-19 de zwarte zwaan die een einde maakt aan de kapitalistisch gedreven economie? Zijn de berichten overdreven? Vertrouwen we de politieke leiders nu wel, ongeacht hoeveel eerdere verkiezingsbeloften ze gebroken hebben? Zijn de maatregelen te streng of juist nog niet streng genoeg? Iedereen zal er zo een mening over hebben, maar wat je er ook van vindt, de consequenties zijn voor iedereen hetzelfde. Lege schappen, afstand houden, fysieke sociale omgang zoveel mogelijk mijden en vrijwillige quarantaine als je griepverschijnselen hebt.
Dat de wereld om ons heen in een paar weken tijd volkomen anders functioneert dan we gewend zijn, is een feit. En als feit per definitie neutraal. Ook bij dit feit geldt dan dat het enige dat wezenlijk belangrijk is, de betekenis is die je aan dit feit geeft. Wezenlijk heb je maar twee mogelijkheden: het leidt tot frustratie of tot inspiratie.
Naast de veranderbare persoonlijke beleving, speelt ook dat iedere disharmonie streeft naar harmonie. Als er iets in de omgeving verandert, vraagt dat om aanpassing aan die nieuwe situatie. Hier speelt de wet van kuiken een rol: je krijgt een kuiken nooit meer terug in het ei. Je krijgt het ontsnapte virus ook niet meer terug in het laboratorium.
De kunst is dan om van frustratie naar inspiratie te komen. Mokken, hamsteren en rebelleren door toch onnodig naar buiten te gaan, zijn uitingen van frustratie. De omstandigheden nu vragen, eisen zelfs, een verandering van onze gewoonten. En we hebben al veel vaker ervaren dat als er iets is dat lastig te veranderen is zonder dat daar een verwachte beloning tegenover staat, dat dat onze gewoonten zijn.
Oplossing volgens het enneagram:
In het enneagram staat punt 9, boven aan de cirkel, voor harmonie. In het psychologisch model is harmonie het dominante verlangen van ‘de bemiddelaar’. Dominant in die zin dat wanneer deze bemiddelaar disharmonie ervaart dit een acute – onbewuste – stressreactie oplevert. Deze voorspelbare gedragsverandering wordt zelfverdoving genoemd. De 9 dissocieert, de bewegingen vertragen, de glimlach blijft maar de aandacht is vertrokken. De bemiddelaar is dan ook zeer goed in staat om – midden in het tumult – een boek te pakken en uiterlijk onaangedaan een uurtje te gaan zitten lezen. Alsof er niets aan de hand is.
Bij gebruik van het enneagram als procesmodel, noem ik het punt 9 het punt van fragiele harmonie. Harmonie is de staat waarin je kunt beschikken over alles dat je nodig hebt, waarbij alles ‘als vanzelf’ gaat. Op basis van het feit dat alles op een of andere manier effect heeft op elkaar, bestaat deze harmonie dan ook slechts zo lang als de omstandigheden onveranderd blijven. Zodra de omstandigheden veranderen, wordt er een aanpassing gevraagd. Het proces schuift van 9 naar 1. Dit punt 1 staat dan ook voor verlangen en perfectie: iets functioneert niet (meer) optimaal en moet dus aangepast worden. Dit is het pad van evolutie: van 9 naar 1 zoals de do naar re verschuift en via de andere noten een nieuwe do bereikt.
Waar evolutie een mogelijkheid is, is devolutie dat ook. Het proces gaat dan neerwaarts van 9 naar 8. Niet geheel toevallig is de dat de stressreactie van de 8 ‘ontkenning’ is. Net doen alsof er niets aan de hand is, thuisfeesten organiseren, met z’n allen hardlopen in het Vondelpark of naar bos en strand. Onzin allemaal, griepjes komen zo vaak voor en iedere winter sterven daar mensen aan, vooral ouderen. Drukte om niets. Ironisch genoeg zijn dit dezelfde mensen die aan het hamsteren slaan. Dat hier sprake is van een stressreactie hoeft niet meer betoog dan dat het gezonde verstand even uitgeschakeld is. Gelukkig hebben die mensen voor jaren WC-papier, wat dan wel weer handig is als ze in de shit zitten. Aan de andere kant zijn dit dan wel weer de mensen die bijdragen aan de groepsimmuniteit. (En neen, dit weegt niet op tegen het risico dat de zorg niet meer kan zorgen)
De eerder genoemde ‘zelfverdoving’ van de 9 is de andere zichtbare reactie. Karakteristiek bij de bemiddelaars is dat ze wel gevoelig zijn voor autoriteit. We blijven binnen, vermijden zoveel mogelijk fysiek sociaal contact en doen moeite om niet te hamsteren, al nemen we voor de zekerheid wel iets extra mee. Wel is hier nog veranderweerstand in die zin dat gemeend wordt dat dit wel weer over gaat en dat we binnenkort weer teruggaan naar hoe het was. Die kans is in rede en redelijkheid echter niet zo heel erg groot. De scholen zijn nu nog maar een week dicht en we zitten daarmee feitelijk nog maar aan het begin van de werkelijke verandering.
Hoewel duidelijk verschillend in reactie, blijft een stressreactie een stressreactie. Blijven hangen in 9 brengt net zo min progressie als ontkennen in 8. Om die progressie wel te veroorzaken zal het proces naar 1 moeten, het punt van waarden, overzicht, strategie en verbetering. Het punt 1 heeft letterlijk een lijntje naar de punten 7 (resultaat) en 4 (creëren). Oftewel de combinatie van ‘het ideale plaatje’ en ‘doen wat kan’. Het ideale plaatje is een toekomstbeeld en vraagt om inspiratie. Karakteristiek aan inspiratie is dat het van binnenuit komt, de geniale inval, de oplossing die ‘uit het niets komt vallen’. Vervelende bijkomstigheid van inspiratie is dat het niet op afroep beschikbaar is.
Inspiratie is nauw verbonden met een innerlijk bewustzijn. Een bewustzijn die altijd wel aanwezig is maar die we niet kunnen ervaren zolang we geïdentificeerd zijn met zintuiglijke waarnemingen, onze eigen gedachten of onze eigen emoties. En neen, inspiratie is ook niet op je telefoon of op sociale media te vinden. Om inspiratie de kans te geven je te bereiken zul je stil moeten zijn. Stil zijn door allerlei fysieke sensaties, mogelijke emotionele staten en gedachten te laten zijn voor wat ze zijn. ‘Gewoon’ toekijken, nergens in meegaan, nergens op reageren. Alles mag er zijn en alles dat je kunt waarnemen, kun je niet zijn.
Een klassieke oefening hiervoor is om 48 minuten te gaan zitten en niets te doen. Rechtop zitten zonder rugsteun is van harte aan te raden. Zet een timer en ‘just watch’ (klinkt vriendelijker dan ‘bekijk het’). Merk op dat ademhaling gebeurt, dat fysieke sensaties gebeuren, dat zintuiglijke waarneming gebeurt, dat gedachten gebeuren, dat… alles… gebeurt. Als je vermogen om toe te kijken wat toeneemt, kun je opmerken dat er ‘achter’ het toekijken een andere kwaliteit aanwezig is (geef het geen naam!), hier is de ingang naar inspiratie.
Zoals het geweest is, is het geweest. Ook dit kuiken krijgen we niet meer terug in het ei. Wat ondertussen wel opvalt is dat het milieu er wel bij vaart. De luchtvervuiling neemt sterk af, het water in Venetië is helderder geworden en het zou me niet verbazen als de CO-2 uitstoot nu zo laag is geworden dat de 100-km maatregel kan vervallen, ondertussen de wegen en het spoor repareren, weer huizen kunnen bijbouwen en de boeren weer gewoon kunnen doen waar ze goed in zijn.
Vanaf 30 maart is er tweewekelijks op maandagavond van 2000 tot 2100 een online bijeenkomst. Q & A, tips, oefeningen om de kans op inspiratie te vergroten en ‘op afstand onder elkaar zijn met gelijkgestemden’. Als je wilt deelnemen stuur dan een mail aan robdebest@mac.com
